Faiz, ekonomini denge unsurlarından bir olarak son yıllarda en çok konuşulan unsurlardan. Merkez Bankası yeniden denge sağlamak için faizleri sert bir şekilde artırarak yüzde 25 seviyesine çıkarınca 2018’den bu yana faiz oranlarında az gittik, uz gittik, sonra bir baktık olduğumuz yerdeyiz, peki değişen ne oldu onları inceledik.
Seçimlerin ardından göreve gelen Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ve TCMB Başkanı Hafize Gaye Erkan, ekonomide normale dönüş sinyalleri vermişti. Normale neden dönülüyordu?
2021 yılında başlayan faiz indirimlerinin ‘zamansız’ olduğu halen konuşulurken, 2023 Ağustos ayı itibarıyla gittiğimiz yolların yokuşa dönen halini yeniden yürümek durumunda kalınca başa dönüp manzaraya oradan bakalım dedik.
Yüzde 25’e çıkan faiz oranlarında bu seviyeler en son 2018 yılı Eylül ayında görülmüştü. 2021 Mart ayında son 2 aya dek son kez faiz artıran Naci Ağbal olmuş ertesi günlerde de görevden alınmıştı. Yerine gelen Kavcıoğlu da Eylül’de indirime başlamıştı.
Biz de 4 önemli tarihi baz aldık.
-
Faizlerin yüzde 24 olduğu 13 Eylül 2018,
-
Faizlerin yeniden yüzde 19’a çıktığı 18 Mart 2021,
-
Faizlerin yüzde 19’dan inişe geçtiği 23 Eylül 2021,
-
Faizlerin sürpriz bir şekilde yüzde 25’e çıktığı 24 Ağustos 2023 tarihleri.
13 Eylül 2018’de kur ataklarıyla dolar 6,08 TL olurken, 18 Mart 2021’de 7,32, Eylül’de indirime geçerken 7,76 seviyelerindeydi. 25 Ağustos 2023’te 26,23 seviyelerine “geriledi.”
Euro/TL kuru 2018’de 7,12, Mart 2021’de 8,73, Eylül 2021’de 10,30 ve günümüzde 28,47 seviyesinden işlem gördü.
Gram altın fiyatı 2018 yaz sonu 234 TL, 2021 yılı Mart ayında 408, Eylül ayında 491 TL ve günümüzde 1.625 TL olarak işlem görüyor.
Enflasyon, 2018 yılı Mart ayında yüzde 24,52 seviyesindeydi. 2021 yılına gelindiğinde dünya pandemi gerçeğiyle enflasyonla yeniden yüzleşmeye hazırlanıyordu ve Mart ayında yüzde 16,19 olan enflasyon Eylül ayında yüzde 19,58 seviyesinde gerçekleşti.
Günümüzde enflasyon oranı yüzde 47,83 olurken, Merkez Bankası tahminlerine göre yıl sonunda enflasyon oranının yüzde 58 olması bekleniyor.
Asgari ücrete gelelim. 2018 yılında 1.603 TL olan asgari ücret, 2021 yılında 2.825,90 TL olmuştu. Günümüzde asgari ücret 11 bin 402 TL olarak Temmuz ayında yeniden belirlendi.
Türk-İş Açlık Sınır hesaplamasına göre, 2018 yılı Eylül ayında asgari ücretin üzerinde olarak 1.893 TL olan açlık sınırı, 2021 Mart ayında asgari ücretin altında kalarak 2.735,97 TL oluyor. 2021 Eylül’de 3.049 TL olarak hesaplanırken, 2023 Temmuz ayında 11.658 TL olmuştu.
Gelelim faizle çok orantılı olan mevduat faizlerine ki son günlerde de bol bol tartışıyoruz. 3 ay vadeli mevduat faizlerine baktık.
Faiz oranlarının açıklandığı haftaları baz aldığımı ve Merkez Bankası EVDS sisteminden baktığımı akım verileri göre, 2018 Eylül’de yüzde 23,33 olan mevduat faiz oranları, 19 Mart 2021’de yüzde 17,43, Eylül’de de yüzde 18,96 oranında olurken, bu haftayı henüz görmediğimiz için geçen hafta oranların yüzde 30,06 oranında gerçekleştiğini görüyoruz.
Kredi faizlerinde de ekonomi modelinin hedef alanı olan ticari kredi faizlerine bakıyoruz.
Eylül 2018’de yüzde 34,54’e çıkan ticari TL kredi faizleri, Mart 2018’de yüzde 20,45 oldu. Eylül 2021’de yüzde 21,21 olan ticari kredi faizleri o günden bu yana bir sürü düzenlemeyle tartışılmasına karşın Ağustos 2023’te yüzde 31,15 oranında görülüyor.
Yine en çok konuşulan kısma gelelim. Kira ve ev fiyatları! Endeksa’nın verilerine göre, Türkiye’de kira ortalaması gerçekten önemli bir şekilde yükselmiş.
2019 Ocak (en eski görülebilen tarih) ortalama kiralar Türkiye’de 1.774 TL olurken, Mart 2021’de 2.276 TL, Eylül 2021’de de 2.621 TL oluyor. Temmuz 2023’te 13.264 TL olarak görülüyor.
Son olarak madem Merkez Bankası faizler, Merkez Bankası’nın konut fiyat ölçümüne de bakalım.
Merkez Bankasının Konut Fiyat Endeksi verilerinde ölçtüğü konut birim fiyatı Türkiye’de 1 m2 evin fiyatı 2018 yılında 2 bin 803 TL olarak görülürken, 2021 yılında sırasıyla 4.418 ve 5.011 TL oluyor. 2023’e geldiğimizde en son Haziran verisini gördüğümüz endekste 1 metrekare evin ortalama fiyatı 24 bin 598 TL oluyor.
2018 ve 2021 seviyelerine bakınca kırılmanın 2021 Eylül’de yaşandığı aşikar, 2018’deki fiyatları uzun bir süre daha bulamayacağımız da sır değil. Mehmet Şimşek kendisi açıklıyor. Dünya ile girdiğimiz enflasyonist süreçte, kendi dinamiklerimizle ayrışırken, sonuçlar izlenmeye devam ediliyor.
